Kernwaarheden – het vaststellen van waarden in je leven
Waarden zijn opgebouwd uit aan elkaar gerelateerde overtuigingen rond een bepaald thema en ze bestrijken alles wat je belangrijk vindt en waar je dan ook fundamenteel naar toe werkt. Als je dat niet doet zal het niet helemaal lekker aanvoelen. Ze vormen de leidraad in je leven. Ze bepalen ook wat je intuïtief vermijdt, ze kleuren iedere levenservaring. Als je iets krijgt of bereikt wat in strijd is met je waarden, zal je niet helemaal gelukkig of tevreden kunnen zijn omdat er sprake is van een innerlijk conflict. Je ontleent er je besef aan over goed en kwaad, het is je individuele maatstaf daarover. Wat jij goed vindt, kan iemand anders minder goed of zelfs slecht vinden. ‘t Omgekeerde geldt natuurlijk ook, waarden zijn dan ook heel persoonlijk.
Wijk je in je handelen daarvan af, dan ontstaat een gevoel van onrust. En als je jezelf daarin forceert door je eigen waardensysteem echt geweld aan te doen dan kan je daardoor in een heuse crisis raken. Waarden hebben dus veel macht over je doen en laten als het gaat om keuzen die je moet maken in je leven. Doordat ze samengesteld zijn uit meerdere overtuigingen hebben ze vergeleken met een enkelvoudige overtuiging een grotere emotionele impact, wat je ook kunt zien aan het feit dat je geacht werd waarden van je ouders precies zo over te nemen. Zo niet, dan leidde dat in traditionele gezinnen vaak tot diepgaande geschillen, ruzies en niet zelden tot een definitieve breuk. En soms is dat nog wel zo.
De vorming ervan kwam, evenals bij overtuigingen, waarmee ze natuurlijk veel gemeen hebben, tot stand door beïnvloeding vanuit je omgeving, je ouders, leraren, leeftijdgenoten, idolen, door de voorbeeldfunctie van hoofdpersonen uit boeken of films en door factoren op je werk. Belangrijk is van jezelf te weten welke waarden belangrijk voor je zijn teneinde jezelf te kunnen sturen in de richting die je ten diepste wilt zonder incongruent te zijn. Dus zo dat je jezelf in je diepste overtuiging geen geweld aandoet. Om jezelf optimaal te kunnen motiveren moet je eigen waarden hiërarchie kennen.
Met dit laatste bedoel ik dat niet alle waarden even belangrijk voor je zijn, er is een volgorde in aan te brengen. Daarbij staat je belangrijkste waarde bovenaan. Als je handelt volgens de belangrijkste waarden in je leven is dat de beste garantie voor succesvol handelen en je innerlijk positief gestemd stabiel voelen. Maar ook als je anderen echt wilt begrijpen is het belangrijk hun waarden hiërarchie te kennen. Het kan verklaren waarom bv. iemand die arm is en eerlijkheid hoog in het vaandel heeft staan tóch een diefstal pleegt. Zoiets verbaast je niet als blijkt dat bij die persoon de behoefte om hoe dan ook voor zijn gezin te zorgen hoger staat dan eerlijkheid. Het schenden van voor elkaar belangrijke waarden is vaak oorzaak van relatieproblemen. Wat bij jou bovenaan staat kan bij je partner een veel lagere plaats innemen en omgekeerd, wat kan leiden tot veel frictie en misverstand.
Ook bij het beheersen van stress is het bijstellen van waarden vaak essentieel. Je doet er goed aan ‘s na te denken over wat je nou eigenlijk wilt en in hoeverre je dat ook praktiseert. Dan kan je zien wat eigenlijk belangrijk voor je is, maar ook of je met de invulling van je leven daaraan tegemoet komt. Als je dan moet constateren dat daar totaal geen of veel te weinig afstemming in zit, hoe kun je daar dan verandering in aanbrengen?
Je kunt hierbij denken aan hoe je omgaat met anderen, ben je gericht op de ander of in contact met hen vooral op jezelf? Kies je altijd voor genieten, of sta je ook wel eens stil bij de serieuzer zaken van het leven? Of misschien zie je dat je juist altijd teveel je richt op de ‘zware’ kant en ontdek je dat je wel wat meer oog mag hebben voor wat ‘prettig en mooi ‘is.
Nadenken over hoe je omgaat met tijd en geld kan ook heel verhelderend zijn, besteed je het zoals je dat ook echt wilt? Hangt het van toevallige omstandigheden af of gaat het juist altijd volgens een door gewoonte bepaald vast stramien? Hanteer je daarbij lange termijn doelen (bv. met geld opzij leggen voor iets, dat je echt graag wilt), of komt het daar nooit van door steeds maar te kiezen voor korte termijn genoegens (die je eigenlijk niet eens zo waardeert)?
Als je steeds maar weer tijd tekort komt zou je ‘s kritisch kunnen kijken naar het belang van je activiteiten en ze dan in drie categorieën verdelen, met in de eerste dingen die hoe dan ook echt moeten, in de tweede dat wat je vooral graag doet en in de derde dingen die niet hoeven en die je ook niet graag doet. Deze laatste kun je zonder meer schrappen met de daarbij horende activiteiten. Waarom zou je er tijd aan besteden? Ze maken dat je onnodig in tijdnood komt. Begin met alles wat echt moet, dan is de resterende tijd voor wat je graag doet. De rest hoeft in feite niet.
Ik zeg ‘in feite’, omdat het natuurlijk denkbaar is, dat je je ‘gedrongen’ voelt iets wat je qua activiteit niet graag doet en ook niet hoeft, toch niet achterwege wilt laten (hulp verlenen, kerkgang voor veel jongeren bv.). Dat heeft dan weer direct te maken met ‘waarden’ in je leven (die berusten op meer dan ‘moeten’ en ‘graag of niet graag’ doen) en de noodzaak cq. mogelijkheid tot bijstelling daarvan. Maar daar gaat dit stukje over, maak goede afwegingen.
Zojuist had ik het over dingen graag willen, in overeenstemming met je waarden, en ‘s na te gaan in hoeverre je dat waarmaakt in je leven. Als dat nou teleurstellend weinig is kan het heel verfrissend zijn te proberen ‘s een nieuwe richting in te slaan. Om jezelf niet onnodig teleur te stellen is belangrijk dat doelen die je jezelf daarbij stelt hoog genoeg zijn om je aan te zetten tot actie, maar nooit zo hoog dat het onmogelijk is ze te bereiken. Jezelf te hoge streefdoelen stellen en daarvan (te) hoge verwachtingen hebben is jezelf programmeren op mislukking.
Bij het stellen van prioriteiten doe je er meestal goed aan je gevoel te volgen en je vervolgens een complete voorstelling te maken van wat je wilt. Stel jezelf dan realistische d.w.z. bereikbare doelen, hoog genoeg om wat extra inzet van je te vragen. Je werkt naar iets toe en dat geeft je het gevoel, dat je nog wat positiefs te wachten staat.
Richt je aandacht op een paar voor jou belangrijke zaken, die zowel gevoelsmatig als op rationele grond veel voor je betekenen. Ga na wat je echt wilt en wat je eigen inbreng daarin kan zijn. Waar liggen je kwaliteiten? Kijk eens terug op wat je vroeger hebt gedaan en wat toen je sterke en zwakke punten waren.
Proberen nieuwe wegen in te slaan met de bedoeling discrepantie binnen je waardensysteem op te heffen kan ook binnen een bestaande (werk)setting. Dingen vereenvoudigen waar het kan en niet per sé alles zelf willen doen spaart energie en levert tijdwinst op, wat je de mogelijkheid geeft ook regelmatig helemaal niets te doen wat, als je er van weet te genieten, heel goed voor is. Je kunt dan letterlijk weer bijtrekken, je opladen door te ontspannen en wat te dagdromen, wat goed is voor je creativiteit.
Door een ongeveer gelijke verdeling aan te brengen van je energie- en tijdsbesteding over gebieden van je leven als werk, vrije tijd, relaties onderhouden (binnen je sociale netwerk) en geestelijk/ethische zaken, houd je jezelf op een natuurlijke manier in evenwicht. Je komt dan tegemoet aan voor lichamelijke en geestelijke gezondheid alle belangrijke aspecten t.w. de lichamelijke, psychische, sociale en de spirituele. Dit laatste ruim te zien. In dit verband bedoel ik ermee alles wat te maken heeft met (kunstzinnige) creativiteit, zingeving, al of niet religieus getint, kortom je geestelijke aspecten.
